HORASAN’DAN TERME’YE
-TERME TOPRAĞI, HORASAN ALPERENLERİNİNTOPRAĞIDIR-
İki gün önce okumak
nasip olduğum, bir “facebook grubu” olan
“termeliyiz biz” grubundaki “Terme’nin Tarihî Türbeleri” başlıklı “araştırma”
yazısı, “ufkumu daha da genişletti.Mezkûr/Zikredilen “araştırma” yazısı, taa
25.Ekim. 2014 tarihinde yayınlanmış. “Ahsen Vakfı”, Seyfettin ARSLAN
öncülüğünde hazırlandığını anladığım “Terme’nin Tarihî Türbeleri” (1)“araştırma”
yazısı, üstelik bir “mahallî/yerel araştırma” hattâ bir “araştırma nasıl
yapılır?”a da uygun formatta ve ilmî bir çalışmayı da andırıyordu.
Türbelerimiz;Resim/Fotoğraf, yeri, tarihçesi, mimarî özellikleri, rivayet,
kaynak kişiler ve yer koordinatları formatında araştırılmıştı. Hattâ öyle ki
“kaynak kişilerin isim ve soyisimleri ile telefon numaraları da yazılmıştı.
Bendeniz de,”Terme
Evliyâları ve Termeli Şehidlerimiz-Gazilerimiz”(2) isimli eseri, “Osmanlı İslâm
Devleti”mizin 700. yılı hatırasına, “Terme Nizam*ı Âlem Ocakları Temsilciliği”
olarak, maliyetinin bir kısmını, dönemin Terme’mizdeki,” Nizam-ı Âlem
Mefkûresi”ne gönül vermiş güzîde insanlarımızın desteği ile “kitap” olarak
neşretmeye, biîznillah muvaffak olmuştum. Bizatihî yaptığım saha çalışmalarım
esnasında ve “kitap” olarak neşrettiğim vetirelerde, “Terme’mizin şurasında şu
türbe var, burasında da bu türbe var” diyen Termeli hassasiyetli insanlarımızın
da dediklerini not almıştım.Ve bu 2017 yazında “genişletilmiş 2. baskısı”nı
hazırladığım “Terme Evliyaları ve Termeli Şehidlerimiz-Gazilerimiz” isimli
eserimi hazırlarken de, bu hususları dikkate almıştım.
Velakin Terme’mize ait bir “facebook grubu” olan
“termeliyiz biz”deki, “Terme’nin Tarihî Türbeleri” başlıklı bahse mevzû araştırma yazısındaki bazı
“evliyaları”, “türbelerini” bilirken, bazılarını da bilmediğimi fark ettim.
Sadece bu kadar da
değil; bahse mevzû araştırma yazısındaki “Dokuz(9) Evliyâ”nın “Beş(5)’inin” ise
“Horasanlı” oldukları da hatırlatılmıştı.
Bu ne anlama gelmekte
idi? “Terme’nin Tarihî Türbeleri”ndeki “Beş(5) Türbede”ki “mübarek, nurlu
zatlar”, “evliyalar”, “Horasan Alperenleri” demekti..
“Horasan Neresi?”
idi? “Horasan Alperenleri” olmaları ne demekti?
HORASAN NERESİ?
Daha 1980’li
senelerde aldığım ve okuduğum da diyebileceğim Oğuz ÜNAL’ın “Horasan’dan
Anadolu’ya” (3)isimli eserini hatırladım..Bu eseri, “internet imkânları” ile
şöyle bir yeniden gözden geçirdiğimde, “Ötüken yayınları” tarafından
“genişletilmiş 2. baskısı”nı, “bir tık kolaylığı” ile “pdf formatı”nda indirdim.Bu
eserde, “Horasan,’Güneş Ülkesi’” olarak tarif edilmekteydi. Yine “gugul amca”ya
(google arama motoru) alakalı kelimeyi yazdığımızda ise; ““Horasan” kelimesi “hûr/güneş” ve “âsân/doğan” kelimelerinin birleşmesinden
ortaya çıkan Farsça bir terkiptir. “Güneş'in doğduğu yer (meşrık), güneş
ülkesi, doğu bölgesi” anlamına gelir. (ÇETİN, Osman, “Horasan”, DİA, ...” diye tarif edilmekteydi..”
“HORASAN” mefhumu, daha da itimat edilir ve
daha da doyurucu bir “kaynak”ta ise, daha genişce şöyle izah edilmekte:” Horasan neresidir? Nedir? diye inceliyoruz.
Horasan ne olursan ol gel diyen Mevlana’nın ata yurdu. Osmanlının kurucusu kayı
boyu aşiretinin memleketi. İmamı azamların,İbrahim Etemlerin,İbni Sinaların ve
Farabilerin de. Horasan ismi eski Farsça Hur “ güneş” ve Asan “ “gelen,doğan”
kelimelerinden meydana gelmiş ve güneşin doğduğu yer,güneş ülkesi;doğu bölgesi”
anlamını taşımakta.İsim muhtemelen Sasaniler, zamanında ortaya çıkmış ve
kısa zamanda yaygınlaşmış.Horasan tarihte İran’ın kuzeydoğusunda
yer alan çok geniş bir coğrafi bölge.Günümüzde bölgenin toprakları üç parçaya
ayrılmış olup Merv (Mari), Nesa ve Serahs yöresi Türkmenistan, Belh ve
Herat yöresi Afganistan,kalan kısmı da İran sınırları içinde bulunmakta.En
geniş kesim İran’ın elindedir ve adı geçen iki devletle İran’ın diğer
eyaletlerinden Mazenderan, Simnan, Yezid, Kirman, Beluctan ve Sistan’la
çevrilidir.İdari merkezi aynı zamanda dini bir merkez olan Meşhed’dir ve
eyalete (Ustan) Meşhed, İsferayin, Bucnurd, Bircend, Tayyibat, Türbeticak,
Türbetihaydari, Darrıgaz,Sebzevar ,Şirvan, Tabes, Firdevs, Kabnat, Kuçan,
Kaşmir, Gunabad ve Nişabur vilayetlerine bağlı.Horasan eyaletinin 1996 sayımına
göre nüfusu 6.047.661.Horasan’ı Grek coğrafyacıları İskender’in fetihleri
sırasında tanımışlar ve Belh-Merv civarına Baktria (Baktriana),Herat
taraflarına Aria,Nişabur dolaylarına da Parthia adını vermişler.Mesudi’nin
birinci iklim bölgesinde,İbn Haldun’un üçüncü iklim bölgesinin sekizinci
bölümünde ve Zekeriya el-Kazvini’nin dördüncü iklim bölgesinde zikrettiği
Horasan sınırları,buranın idari bakımından büyüyüp küçülmesiyle ilgili olarak
tarih boyunca çeşitli farklılıklar göstermiş;bu sebeple zaman içinde değişen
siyasi sınırlarla coğrafi sınırlar aynı mütalaa edilmeli.İslam Coğrafyacılarına
göre genellikle Horasan doğudan Huttel,Gur ve kısmen Sicistan;güneyden
Deştilut ve Kirman ile Rey arasındaki Fars toprakları;Batıdan
Deştikevir’in batı kısmı ve Taberistan ile Cürcan;kuzeyden de Türkmenistan’ın
bir bölümü,Harizm ve Maveraünnehir tarafından çevrilmiş bir alan.Horasan’ın
kuzeyi dağlık;dağlar,güneydoğu istikametinde ve iki sinsile halinde Kuzey
Afganistan’daki Benditürkistan,Sefidkuh ve Hindukuş dağlarına ulaşır.Bu
silsilelerin Türkmenistan çölleri boyunca devam eden Küpet,Gülistan,Karadağ
ve Hezarmescid,Elbruz sıradağlarının uzantısı olan ise Şahcihan,Aladağ ve
Kuhibinalud kütlelerinden meydana gelir.
Güneşin
doğduğu yer Horasan
Horasan göç ve istila yolları üzerinde bir kavşak noktasında bulunduğundan
değişik ırklardan meydana gelen bir nüfusa sahip.Burası aynı zamanda çok
eski yerleşim alanlarına ve medeni gelişmelere sahne olmuş.Hindistan ve İran’a
yayılan Hint Avrupa kökenli Ari ırkın ortaya çıktığı yer Horasan.Hunlara
ve Göktürklere bağlı çeşitli Türk boyları,Araplar ve Cengiz İstilasından
sonra Moğollar da Horasan’a yerleşen unsurlar arasında.Buradaki ilk
Müslümanlar,genel olarak Irak şehirlerinden ve özellikle Basra’dan
bölgeyi fethetmek üzere yollanan Arap askerleri.Horasan 644 yılında Hz Osman döneminde
bugünkü Afganistan bölgesi olan Ariyana topraklarının İslamiyet ile
tanışmasıyla Hindistan’dan İrana,Özbekistan’dan. Pakistan’a kadar olan bu
coğrafyaya,Horasan adı verilmiş.Bugün Afganistan hudutlarındaki Herat ve
Belh,İran’ın Meşet ve Türkmenistan’ın Merv kentleri asırlarca Horasan
Medeniyetine başkentlik yapmış.Horasan coğrafyası Gazneli Mahmutları,Babür
Şahları,Sultan Hüseyin Baykaraları,İbrahim Ethemleri ve bir çok devlet adamı
yetiştirmiş Horasan cografyası..
Horasan erenlerinin
yurdundayız…
İmam Rabbani, Şah Nakşibendi, Muhammed Baki Billah, Abdullahi Dehlevi ve buna
benzer birçok gönül sultanlarını yetiştiren coğrafya olmuş.İmamı Azamdan,İmamı
Maturidiye, Mezhep imamlarının yetiştiği,İmam-ı Buhari ve Tirbizi gibi hadis
alimlerini yetiştiren Horasan coğrafyası,Fahrettin-i Raziler gibi hem tefsir,
hem astronomi ilmi ile dünyayı aydınlatan alimleri sinesinde barındırmış.Farabi
ve İbni Sina gibi tıp alimleriyle adını dünya tarihine altın harflarla yazdıran
horasan coğrafyası,Kaşgarlı Mahmut ve Ali Şir Nevai gibi Türk dil bilginleri
ile kültür ve medeniyet tarihimize muhteşem hizmetler yapmış bir coğrafya.”(3)
HORASAN’DAN
TERME’MİZE GELMİŞ OLAN HORASAN ALPERENLERİ
Senelerdir muhtelif çevreler tarafından; bilhassa
da önce “İngiliz İntelijansı”, sonra da “Amerika Birleşik Devletleri”
tarafından “sahiplenerek” ‘diriltilen’ ve neredeyse “ resmî-sivil çevreler’ ile
bazı “okumuş-yazmış”, “mürekkep yalamış takım”ın, bilerek veya bilmeyerek alet
olduğu “Amazonizm İdeolojisi” çalışmaları ile; adeta ısrarla “Terme Toprağı”mız,
“Amazon Toprağı” olarak gösterilmeye çalışılmakta olduğunu “Amazonizm’in İç
Yüzü”(4) isimli çalışmamızda hatırlatmıştık…
Hal bu ki; mevcut “Terme Toprağı”mızda medfun
bulunan neredeyse onlarca “evliya”, “ehlullal”,”şüheda”lar yanı sıra, “Horasan
Alperenleri” de “Terme Toprağı”mızda medfun bulunmaktadır.
Aşağıda, haklarında yapılmış “Terme’nin
Tarihindeki Türbeler” başlıklı “araştırma”daki, “Terme’miz Toprağında medfun
Horasan Alperenleri”ni okuyacaksınız.
Okuyup bitirdiğiniz de ise şunu diyeceksiniz: “ Terme Toprağı, Horasan
Alperenlerinin Toprağıdır…”1-TERME AHMETBEY KÖYÜ (İNEBEL TÜRBESİ)
YERİ: Türbe; Terme’ye 8 kilometre güneyinde
bulunan Ahmet Bey Köyü’ne ait köy mezarlığı içerisinde bulunmaktadır.
TARİHÇE: Halk arasında
"İnebel" şeklinde anılan türbeye ait herhangi bir kitabe
bulunmadığından türbenin tarihi hakkında bilgi edinilememektedir.
MİMARİ ÖZELLİKLERİ: Türbe; Karadeniz’e
özgü ahşap yapı tarzında iken son yıllarda betonarme olarak yeniden inşaa
edilmiştir. Çatısı kiremit ile kaplanmış olan türbenin dış ve içi sıva üstü
boyadır. Türbe içerisinde 1 adet ahşap sanduka bulunmaktadır.
RİVAYET: Yöre halkı tarafından evliya
olarak nitelendirilen ve korunan Horasanlı
İnebel Türbesi hakkında çeşitli rivayetler anlatılmaktadır.
KAYNAK KİŞİLER:Seyfettin ARSLAN (Ahsen
Vakfı) 0530 349 99 62 İhsan YAZICI (Muhtar) 0537 350 75 41YER KORDİNATLARI: Enlem;K41.168611
Boylam;D36.985278
2-TERME AKÇAGÜN KÖYÜ (ŞEYH ABDULLAH TÜRBESİ)
YERİ: Türbe; Terme’ye 16 kilometre güney
batısında bulunan Akçagün Köyü’ne ait Hacı Hasan mezarlığı içerisinde
bulunmaktadır.
TARİHÇE: Halk arasında "Şeyh
Abdullah Türbesi " şeklinde anılan türbeye ait herhangi bir kitabe
bulunmadığından türbenin tarihi hakkında bilgi edinilememektedir.
MİMARİ ÖZELLİKLERİ: Türbe; Karadeniz’e
özgü ahşap yapı tarzında iken2002 yılında betonarme olarak yeniden inşaa
edilmiştir. Çatısı kiremit ile kaplanmış olan türbenin dış ve içi sıva üstü
boyadır. Türbe içerisinde 1 adet ahşap sanduka bulunmaktadır.
RİVAYET: Yöre halkı tarafından evliya
olarak nitelendirilen ve korunan Horasanlı
Şeyh Abdullah Türbesi hakkında çeşitli rivayetler anlatılmaktadır.
KAYNAK KİŞİLER: Seyfettin ARSLAN
(Ahsen Vakfı) 0530 349 99 62 Kemal AKMAN (Muhtar) 0535 213 87 06
3-TERME AKÇAYKARACAALİ KÖYÜ (KARACA ALİ BABA TÜRBESİ)
YERİ: Türbe; Terme’ye 25 kilometre batısında
bulunan Akçaykaracaali Köyü’ne ait köy mezarlığı içerisinde bulunmaktadır.
Burada yatan ve Karaca Aliadıyla bilinen zatın ismine binaen bulunduğu Köye
aynı ad verilmiştir
TARİHÇE: Halk arasında
"Karaca ALIBABA
Türbesi " şeklinde
anılan türbeye ait herhangi bir kitabe bulunmadığından türbenin tarihi hakkında
bilgi edinilememektedir.
MİMARİ ÖZELLİKLERİ: Türbe; Karadeniz’e
özgü ahşap yapı tarzında iken son yıllarda betonarme olarak yeniden inşaa
edilmiştir. Çatısı kiremit ile kaplanmış olan türbenin dış ve içi sıva üstü
boyadır. Türbe içerisinde 1 adet ahşap sanduka bulunmaktadır
RİVAYET: Yöre halkı tarafından evliya
olarak nitelendirilen ve korunan Horasanlı
Karaca ALIBABA
Türbesi
hakkında çeşitli rivayetler anlatılmaktadır.
KAYNAK KİŞİLER: Seyfettin ARSLAN
(Ahsen Vakfı) 0530 349 99 62 Hüseyin DEMİRBAŞ (İmam) 0542 846 59 54
Seyfullah MERAL (Köy sakinlerinden)0536 343 02 1
YER
KORDİNATLARI: Enlem; K41.092501 Boylam; D36.9208334-TERME BAZLAMAÇ BELDESİ HOYLAN MAHALLESİ (HÜSEYİNOĞLU TÜRBESİ)
YERİ: Türbe; Terme’ye 16 kilometre güneyinde
bulunan Bazlamaç Beldesinin Hoylan Mahallesi Yavuz sokakta Geniş bir ağaçlık
alan eski mezarlık içindeki yer almaktadır.
TARİHÇE: Halk arasında
"Hüseyinoğlu Türbesi " şeklinde anılan türbeye ait herhangi bir
kitabe bulunmadığından türbenin tarihi hakkında bilgi edinilememektedir. Geniş
sayılabilecek bir alanda; aynı zamanda hayatını kaybeden, kimlikleri
bilinmediğinden mezar taşlarına adları yazılmayan definlerin kimlere ait
olabileceği ve bölgede hangi olayların cereyan ettiğine dair net bir bilgi
olmamakta birlikte durum aynı bölgede yer alan Cüneyt Bey (Cüneyd-i Bağdat)
Türbesiyle birlikte değerlendirilebilir. Zira 14.yy.da Beylikler arası
Mücadelelerle, Osmanlı-Mahâlli Beylikler arası hâkimiyet mücadelelerinin
bölgede yaşandığı bilinmektedir. Hüseyinoğlu olarak anılan Türbede medfun
kişinin kim olduğu bilinmemekle birlikte Hacı Emiroğullarında ve bu
Beyliğin hüküm sürdüğü alanlarda Hüseyin adıyla anılan bir çok köy ve mevkii
adı bulunmaktadır. Bu nedenle Kubatoğulları , Hacıemiroğulları,
Tacettinoğulları ve Osmanlı Devleti arasında el değiştirip, en son Osmanlı
Devletinin sert müdahalesiyle Osmanlı Topraklarına katılan bölge
Beylikler ve Erken Osmanlı devirlerinin sosyal ve askeri
olaylarının günümüze ulaşan belgeleri olması itibariyle önemlidir.
MİMARİ ÖZELLİKLERİ: Türbe; Geniş bir
ağaçlık alanın içindeki Türbe tamamen bölge Ahşap Camilerinin kuruluş
tekniğinde inşa edilmiştir. Derinlemesine dikdörtgen plan sergileyen Türbenin
zemini iri taşlar üzerine oldukça büyük boyutlu kütüklerin belli aralıklarla
dizilip yerleştirilerek yerden 80 santimetre yükseltilerek nemden etkilenme
oranının en aza indirgenmesi sağlanmıştır. Bu kütükler üzerine iri kirişlerin
atılıp döşemenin tahta ile kaplanması, kestane cinsi kalın kütüklerin
yontularak ve üst üste yerleştirilerek birbirilerine giydirilmesi, köşelerde
ise geçme tekniğiyle bağlanması sonucu beden duvarları oluşturulmuştur. Tavan
ve çatıda beden duvarlarına nazaran daha ince kalaslar kullanılmıştır. Alaturka
kiremitle kaplı kırma çatının saçakları dışa taşkın olup yapıya basık, ağır ve
kütlesel bir hava verir. Türbede zaman zaman tadilat yapıldığı ahşap
malzemedeki değişim ile alaturka kiremitlerle değiştirilen Marsilya
kiremitlerden ve boya ile yazılmış 1999 yılında tamirat gördüğü ibaresinden
anlaşılmaktadır. Kuzey-güney doğrultusunda boyuna düzenlemeli, dikdörtgen plan
sergileyen türbe Mescit olarak da kullanılan giriş bölümü ile defin bölümden
oluşmaktadır. Türbeye giriş doğudaki son derece basit tek kanatlı bir kapıyla
sağlanır Karadeniz’e özgü ahşap yapı tarzında. Çatısı kiremit ile kaplanmıştır.
Türbe içerisinde 1 adet ahşap sanduka bulunmaktadır.
RİVAYET: Yöre halkı tarafından evliya
olarak nitelendirilen ve korunan Horasanlı
Hüseyinoğlu Türbesi hakkında çeşitli rivayetler anlatılmaktadır.
KAYNAK KİŞİLER: Seyfettin ARSLAN
(Ahsen Vakfı) 0530 349 99 62 İdris ALEV (Muhtar) 0546 231 62 27
Kemal ARI (Türbedar) 0544 888 68 90
YER KORDİNATLARI: Enlem;K41.112512
Boylam;D36.938889
YERİ: Türbe; Terme ilçesinin 20 kilometre kadar Güney
Batısına düşen Dağdıralı Köyün merkezinde yer almaktadır.
TARİHÇE: Halk arasında "Dağdıralı
Türbesi" şeklinde anılan türbeye ait herhangi bir kitabe bulunmamaktadır.
Şehit asker oldukları bilinmekle beraber türbenin dönemi konusunda kesin tarih
bulunmamaktadır. Ancak Kubatoğlu Cüneyt Bey türbesiyle çağdaş olduğu
önerilebilir.
MİMARİ ÖZELLİKLERİ: Türbe; Karadeniz’e
özgü ahşap yapı tarzında iken son yıllarda tadilat edilmiştir. Çatısı etermit
ile kaplanmış olan türbenin dış ve içi ahşaptır. Türbe içerisinde 2 adet
ahşap sanduka bulunmaktadır.
RİVAYE: Yöre halkı tarafından evliya
olarak nitelendirilen ve korunan Horasanlı
Dağdıralı Türbesi hakkında çeşitli rivayetler anlatılmaktadır.
KAYNAK KİŞİLER: Seyfettin ARSLAN
(Ahsen Vakfı) 0530 349 99 62 Veysel ZORLU (Muhtar) 0545 514 75
79
YER KORDİNATLARI: Enlem;K41.239167
Boylam;D36.806111”(5)
Terme,27.Kasım.2017,Salı
İsmet GÜLTEKİN
Dip Notlar:
1): “Terme’nin Tarihî
Türbeleri”, Termeliyiz Biz facebook grubu, 25.EKİM.2014,
2)İsmet GÜLTEKİN,
“Terme Evliyaları ve Termeli Şehidler-Gaziler”, Nizam-ı Âlem Ocakları Terme
Temsilciliği, Osmanlı Devleti’nin 700. Kuruluş Yıldönümü, Samsun, Eylül
1999(Not: Genişiletilmiş ikinci baskısı “e-kitapvari” yayınlanmıştır.)
3): Oğuz ÜNAL, “Hoarasan’dan Anadolu’ya,
Töre-Devlet Yayınları, 1980(Genişletilmiş İkinci Baskı, Ötüken Yayınları)
4) İsmail Kahraman,
http://www.belgeselyayincilik.com/horasan%E2%80%99dan-turkistan%E2%80%99a-devr-i-alem,
27.Kasım.2017
5) https://tr-tr.facebook.com/notes/termeliyiz-biz/termenin-tarihi-türbeleri/1015280659826


















